صنایع دستی اصفهان

اصفهان مرکز صنایع دستی ایران است. صنایع دستی اصفهان بسیار متنوع و مختلف هستند و پاسخگوی هر نوع سلیقه ای هستند.

صنایع دستی اصفهان به عنوان سوغاتی ارزشمند و ماندگار توسط مسافران داخلی و خارجی خریداری می شوند.

هم چنین اکثر خانواده ها، صنایع دستی اصفهان مثل ظروف فیروزه کوب، نقره، خاتم، مس، تابلو فرش، ملیله و غیره را به عنوان بخشی از جهیزیه خریداری می کنند زیرا ارزش هنری و هم چنین اقتصادی بالایی دارند و ماندگار هستند.

صنایع دستی اصفهان بسیار طرفدار دارد زیرا هنرمندان اصفهانی بسیار با ذوق و سلیقه هستند و در انجام کارهای هنری به خصوص صنایع دستی مربوط به فلزات بسیار استعداد دارند.

در این مقاله قصد داریم شما را در ابتدا با مفهوم صنایع دستی و سپس رایج ترین صنایع دستی اصفهان آَشنا کنیم.

تعریف صنایع دستی

صنایع دستی به مجموعه ای از هنر-صنعت گفته می شود که عمدتا با استفاده از مواد بومی تولید می شوند و قسمتی از مراحل اصلی تولید به کمک دست و ابزار دستی انجام می شود.

محصولات تولید شده تجلی گر ذوق هنری صنعتگر سازنده آن است و این همان چیزی است که صنایع دستی را از محصولات کارخانه ای و ماشینی جدا می کند.

از دوران باستان، ایرانی ها دارای ذوق هنری و زیباپسندی خاص بوده اند. نمونه ی این ذوق هنری را میتوان در آثار سفالین کشف شده از شوش، تپه ی سیلک، تپه ی حصار و مفرغ های لرستان دید.

چکش کاری روی نقره و نقره کاری، زرگری و ساخت زیورآلات زرین و سیمین، ریخته گری، سفال سازی، سنگ تراشی، پارچه بافی و به ویژه بافت پارچه های لطیف از پشم، کنده کار و منبت کاری و سرانجام قالی از هنرهای مطرح ایرانیان از عهد باستان تا کنون است.

هم اکنون نمونه شاخص ترین هنرها و صنایع دستی ایران در موزه های کشور و سایر نقاط جهان موجود است.

صنایع دستی اصفهان بسیار متنوع و پرطرفدار است. اصفهان صنایع دستی منحصر به فرد و ارزشمندی دارد و در سراسر ایران طرفدار دارد. مرکز اصلی فروش و تولید صنایع دستی اصفهان میدان نقش جهان است.

در میدان نقش جهان، فروشگاه های برتر صنایع دستی وجود دارد که انواع مختلف صنایع دستی را به مسافران و بازدیدکنندگان ارائه می دهند. سالانه مسافران زیادی که از سایر شهر ها به اصفهان سفر می کنند و هم چنین توریست هایی که از سایر کشورها به ایران می آیند، صنایع دستی اصفهان را به عنوان سوغات ارزشمند و ماندگار خریداری می کنند.
صنایع دستی اصفهان آنقدر زیبا، هنرمندانه و اصیل هستند که تقریبا هر کسی از میدان نقش جهان بازدید کند غیر ممکن است از صنایع دستی اصفهان خرید نکند. صنایع دستی اصفهان گسترده و بسیار متنوع است و شامل مواردی از جمله قالی بافی، فلزکاری، خاتم کاری، فیروزه کوبی، نقاشی، کاشی کاری، قلمزنی، قلمکاری، نساجی و غیره است.
در این مقاله قصد داریم شما را با برخی از صنایع دستی اصفهان آَشنا کنیم.

صحافی

از دیگر هنرهای اصفهان، صحافی است. نام دیگر صحافی، وراقی است و به عملی گفته می شود که در آن صفحات کتاب را مرتب می کنند و سپس آن را جلد می کنند.
در گذشته بیشتر از چرم برای جلد کتاب استفاده می کردند و سپس توسط هنرمند تزیین می شده است. از عمل صحافی هم چنین برای حفظ و نگه داری نسخه های دستی استفاده می شود.
سوزن دوزی
هنر سوزن دوزی بر روی انواع لباس و پارچه، یکی دیگر از هنرهای اصیل و قدیمی استان اصفهان است که در بین خانم ها جایگاه ویژه ای داشته و بسیار زیبا است.
هنر سوزن دوزی زیبا است و طرفداران زیادی دارد. زنان و دختران می توانند در منزل سوزن دوزی با نقوش سنتی را انجام دهند و کسب درآمد کنند.
ملیله دوزی
ملیله دوزی، یکی دیگر از هنرهای اصیل است و قدمت آن به قبل از دوران صفوی برمی گردد. از این هنر محصولاتی همچون سجاده، رومیزی، زیر منقلی، زیر بشقابی، جلد قرآن درست می کنند. ازنظر جنس بدل و اصل هستند.
در هنر ملیله دوزی از فلز نقره یا رشته های برنج استفاده می شود. روش کار به این صورت است که فلز را به رشته های بسیار نازک تبدیل کرده و سپس آن را به صورت فنر درمی آورند.
سپس هنرمند این رشته ها را به تکه های کوچک تقسیم نموده و بروی طرح خود اجرا می کند. این هنر همچنان از هنرهای سنتی اصفهان محسوب شده و طرفداران خاص خود را دارد.

طلاکوبی

طلا کوبی از دیگر هنرهای اصیل در اصفهان است. در طلاکوبی، اشیاء و آثار فولادی تزئین می شوند و این هنر در شهر اصفهان از زمان های بسیار دور، رواج دارد.

در هنر طلاکوبی برای تزئین، نخ، رشته های نازک و گاها ورق طلا بر روی اجسام فولادی، جنگ افزارها، قلم ها واشیاء تزئینی کوبیده می شود.

طلا کوبی یکی از روش های تزیین بکار برده شده در فلز کاری ایرانی است.

در قدیم از هنر طلاکوبی برای تزیین افزار جنگ، زره ها، مهمیزها، دسته چاقو و شمشیر و غیره استفاده می شد.

امروزه از این هنر اصیل برای تزیین مجسمه های کبوتر استفاده می شود که در مراسم های مذهبی کاربرد دارند. لازم به ذکر است که گاهی مجسمه ها بطور منفرد نیز ساخته شده و طلاکوبی می گردند.

در گذشته هنر طلاکوبی روی فلزاتی مانند مس ، برنج، مفرغ نیز انجام می شد اما امروزه هنرمندان طلاکوبی را روی فولاد انجام می دهند و در داخل و خارج کشور طرفداران زیادی دارد.

طلاکوبی روی فولاد

از جمله مهم ترین موارد کاربرد طلاکوبی روی فولاد در ساخت علم است. علم تیغه های فولادی دارد و  معمولا دارای پیکره هایی از برخی پرندگان و حیوانات و براق و نیز گلدان و شمعدان است. این پیکره ها  به میله ای که قاب بر آن تکیه دارد متصل است.

اصولا  بر روی تیغه های علم اسماء مبارکه طلاکوبی می شود. در پایان نمونه کار آماده به شیوه طلاکوبی تزیین می شود.

برای طلاکوب کردن تیغه ها مراحل زیر انجام می شود:

• ابتدا تمام قسمت هایی که قرار است طلاکوب شود به وسیله کارد مخصوص خش انداخته می شود و طرح انتخاب شده بر روی سطح فولاد حک می شود.
• سپس سیمی از جنس طلا که ضخامت بسیار نازکی دارد در شیارهای حک شده قرار داده می شود
• سیم طلایی به وسیله چکش نقره کوبی کوبیده می شود تا در شیار موردنظر کاملا فرو رود
• سپس با یک قطعه سنگ یشم آن قدر بر روی کار می کشند که طلا و فولاد به یکدیگر جوش بخورند

امروزه هنر طلاکوبی بر روی مجسمه های پرندگان و حیوانات مثل طاووس، آهو، شیر و غیره انجام می شود.

میناکاری

میناکاری هنر تزئین فلزات( بعضا شیشه و سرامیک) با موارد رنگین مات یا شفاف با کمک گرفتن از آتش است.

این هنر شامل فعل و انفعالات پیچیده ی شیمیایی است و یک هنر آزمایشگاهی محسوب می شود و در حقیقت شیئی است که از ترکیب اکسید فلزات با برخی نمک ها در اثر حرارت تزئین یافته است.

تولید و ساخت آثار میناکاری مختلف مثل گلدان، تابلو، کاسه و قدح، بشقاب، قاب عکس و غیره در اصفهان بسیار رایج است و طرفداران زیادی دارد.

هنر مینا کاری یکی از هنرهای بسیار قدیمی و کهن است و سابقه ی آن  به عهد روم باستان بر می‌ گردد. مدرک تایید کننده ی این ادعا، مجسمه زئوس است.  این مجسمه یکی از عجایب هفت گانه و مربوط به 450 سال قبل از میلاد مسیح است.

در هنر میناکاری از آتش و خاک و رنگ ‌های پخته و درخشان استفاده می شود.هنر میناکاری در ایران بسیار رواج یافته و طرفدار پیدا کرده است و آثار ارزشمند آن  از عهد صفویه برجای مانده است

هنر میناکاری در زمره هنرهای فلزی قرار دارد و از فلزات طلا، مس، نقره، استیل، آلومینیوم، مفرغ، برنج و برنز در آن استفاده می‌ شود.

بهترین فلز برای میناکاری مس است زیرا دوام و استحکام بالای دارد، شکل ‌پذیر و چکش‌ خوار است و قابلیت ورقه شدن دارد.

مس مناسب میناکاری باید دارای خصلت 99 درصد باشد و بالاترین ضخامت را داشته باشد. اگر فلز مس خالص نباشد، موقع حرارت دادن ناخالصی ‌های آن به‌ صورت تاول بر سطح فلز نمایان می ‌شود. علت دیگر انتخاب فلز مس برای میناکاری این است که قابلیت جذب لعاب آن در مقایسه با دیگر انواع فلزات بالاتر است.

مراحل انجام هنر میناکاری

• ابتدا فلزی را که به‌ عنوان زیرساخت و ماده اصلی انتخاب کرده سپس به هر شکل و هر اندازه که مورد نظر است توسط مسگر متخصص ساخته می ‌شود
• سپس استاد میناکاری لعاب سفید رنگ یکدستی را به طح فلز می ‌زند. این لعاب سفید رنگ به نام لعاب آستر معروف است.
• بعد از این مرحله فلزی را که لعاب یک‌ دست خورده در کوره ‌ای که حداکثر حرارت آن 750 درجه سانتی ‌گراد باشد قرار می ‌دهند تا پخته شود. سپس فلز لعاب دیده را از کوره خارج کرده و مجددا با لعاب دارای کفت بالاترپوشانده و برای بار دوم حرارت می ‌دهند.

فیروزه کوبی

فیروزه کوبی هنری است که تاریخچه ی آن به 80 سال پیش بر می گردد و از مشهد به اصفهان آورده شده است. اما امروزه، بیشترین کارگاه های فیروزه کوب در اصفهان وجود دارد که با کیفیتی بسیار بالا ظروف فیروزه کوب تولید می کنند.

فیروزه کوبی شامل قراردادن سنگ های فیروزه بر روی سطح فلزی می شود. هنر فیروزه کوبی در ابتدا برای تزئین جواهرات و زیور آلات استفاده می شود.

اما به تدریج برای تزئین ظروف مسی رایج شد و امروزه تنوع زیادی از ظروف فیروه کوب مثل گلدان، آینه، کاسه، شکلات خوری، آجیل خوری، میوه خوری، گرخوری، گلاب پاش و غیره تولید می شوند.

هنر فیروزه کوبی بسیار پرطرفدار است و اصولا خانواده ها به عنوان جهیزیه آین ظروف زیبا را خریداری می کنند. ظروف فیروزه کوب هم چنین به عنوان هدیه بسیار طرفدار دارند زیرا ماندگار بوده و ارزش اقتصادی دارند.

خاتم سازی

در هنر خاتم سازی، سطح اشیای چوبی تزئین و آراسته می شود. در یک محصول خاتم باید چوب، فلز و استخوان وجود داشته باشد. از صدف و عاج فیل هم می توان استفاده کرد که زیبایی کار را بیشتر می کند.

چوب ها می توانند آبنوس، فوفل، عناب، نارنج و …. انتخاب شود و فلز به صورت مفتول های برنجی، مسی، روی، آلومینیوم و گاه طلایی و نقره ای هستند.

استخوان اصولا استخوان شتر، اسب و دنده گاو است.

خاتم به صورت صندوقچه، رحل، قاب عکس، سرویس رومیزی، بوفه، مبلمان و …. تولید و عرضه می شود. هر چه مواد اولیه ی مورد استفاده در خاتم مرغوبتر و طرح انتخابی ابتکاری تر باشد، خاتم ارزش بالاتری دارد.

مس و پرداز

در سال های گذشته هنرمندان خوش ذوق و با استعداد اصفهانی، دو هنر میناکاری و مسگری را تلفیق کرده و محصولات زیبایی به نام مس و پرداز را خلق کرده اند.

در این هنر تلفیقی منحصر به فرد، نقش و نگارهای میناکاری پرداز روی قسمت‌ هایی از ظروف مسی طراحی می‌ شوند و سپس ظرف مسی را صیقل می ‌دهند و برجستگی ‌های موجود را برطرف می ‌کنند.

در نهایت با استفاده از پلی استر ظرف را می پوشانند تا به خوبی از ان محافظت شود.

از جمله ظروف مس و پرداز که با تلفیق هنر مسگری و میناسازی در اصفهان تولید می شوند موارد زیر هستند:

آجیل خوری، شیرینی خوری، قندان، گلدان، سنگاب و شمعدان مس و پرداز

هر چقدر طراحی‌ های انجام شده بر روی  ظروف مس و پرداز ظریف ‌تر و حرفه ‌ای‌ تر باشند و همچنین سطح ظرف صیقلی ‌تر باشد، ارزش هنری آن بیشتر است.

مس و خاتم

تلفیق  هنر مسگری و خاتم سازی، یکی از صنایع دستی نسبتا جدید در اصفهان است.  در ان تلفیق هنر، ابتدا ظرف مسی را به وسیله ی هنر مسگری آماده کرده و سپس خاتم کاری روی قسمت هایی از آن انجام می شود.

ترکیب مس و خاتم زیبا و منحصر به فرد است و طرفداران زیادی دارد.

محصولات تلفیق هنر مس  خاتم مواردی مثل سرویس شربت خوری، آیینه، قندان، شکلات خوری، گلدان، سنگاب، شیرینی خوری، گزخوری، کشکول و غیره هستند.

این محصولات نسبتا قیمت مناسبی دارند و به عنوان هدیه و یا سوغاتی نیز بسیار زیبا و ارزشمند هست.

نقره سازی

نقره سازی یکی از صنایع دستی بسیار رایج و نفیس در اصفهان است.  محصولات نقره اصفهان بسیار متنوع هستند و طرفداران زیادی هم در شهر اصفهان و هم در بین گردشگران داخلی و خارجی دارد.

انواع محصولات نقره مواردی  مثل سرویس چایخوری، گلدان، شمعدان و سرویس های چند پارچه هستند.

روش های ساخت اشیاء نقره به صورت زیر است:

• چکش کاری:

در این روش از چکش برای ساخت ظرف نقره استفاده می شود.

• خمکاری با استفاده از قالب:

در روش خمکاری با قالب، ورق نقره به وسیله میله ای که دستگیره چوبی دارد روی قالب های مخصوص کشیده  می شوند. این کار آنقدر تکرار می شودورق تا شکل قالب را به خود بگیرد و سپس آن را از قالب جدا می کنند.

• ریخته گری:

در ریخته گری، برای ساخت ظروف از قالب هایی از جنس نقره، برنج و به خصوص آلومینیوم استفاده می شود.

• پرسکاری:

پرسکاری بیشتر برای ساخت ظروف تخت استفاده می شود. در این روش، با استفاده از یک قالب و دستگاه پرس، نقره را به شکل دلخواه درمی آورند. دستگاه پرس دو قالب منفی ومثبت دارد که با فشار در هم چفت شده و نقره را به شکل مورد نظر درمی آورند.

پس از ساخته شدن ظرف، یک لایه از روی ظرف را می تراشند تا ظرف براق شود. در حال حاضر بیشتر از روش خمکاری و پرس، برای ساخت ظروف نقره استفاده می شود.

پارچه های دستبافت

دستبافی: تولید پارچه های دستبافت عبارت است از منسوجات و فرآورده هایی که به کمک دستگاه های بافندگی تولید می شوند. در این شاخه از صنایع دستی، کلیه مراحل بافت  توسط حرکات دست و پا انجام می شوند.

پارچه های دستبافت ایرانی دو دسته هستند:

پارچه های فاخر و نفیس مثل زری، دارایی، مخمل، ترمه، مخمل نقش برجسته و پارچه های ابریشمی

سایر پارچه های دستبافت مثل روتختی، روفرشی، پرده ای، لنگ و…. است

سابقه ی زری بافی به دوره ی ساسانی بر می گردد و در دوره ی صفویه به اوج خود رسید. در تولید پارچه زری از نخ ابریشم و گلابتون استفاده می شود.

دارایی یا ایکات پارچه ای است از تار و پود نخ ابریشمی که به طور عمده با نقش شعله ی پیکان مشخص می شود.

قلمدان سازی

قلمدان، جعبه چوبی بسیار زیبا و تزئین شده ای هستند که قلم های مخصوص خوشنویسی را در آن قرار می دهند.

این قلمدان ها را با استفاده از نقش و نگار گیاهی، هندسی و یا تصاویر آدمیان یا پرندگان و جانوران تزئین می کنند. قلمدان به عنوان یکی از صنایع دستی مهم و بسیار زیبای اصفهان بسیار طرفدار دارد و مورد علاقه ی  گردشگران است.

هنر قلمدان سازی در اصفهان بسیار پر رونق است و علاقه مندان بسیار زیادی دارد.

معرق-خاتم

گاهی اوقات خاتم سازان، خاتم را با هنر معرق ترکیب کرده که حاصل ان هنری است به نام خاتم معرق یا معرق-خاتم که جلوه ی خاص و زیبایی دارد.

در هنر معرق-خاتم، اساس کار معرق است. در این نوع معرق، برش‌ های رنگی از خاتم درست می شوند و به جای چوب‌ های رنگی ساده استفاده می شوند. اصول کار به این صورت است که برش های رنگی خاتم به اندازه ی پهنای نقش مورد نظر درز می شوند.

فاصله‌ ی نقش‌ ها به وسیله‌ ی چوب یا عاج باریکی که زه نامیده می‌ شود از زمینه و دیگر قسمت ‌های نقشه تفکیک می‌ شود.

معرق-منبت

معرق-منبت یک هنر تلفیقی است ولی بر اساس معرق. بدین صورت که اساس کار در محصول مورد نظر معرق است ولی بعضی از قسمت ها برای زیبایی بیشتر، منبت کاری می شود.

در این هنر، نقش ها از حالت سطح خارج شده و به صورت نیم برجسته جلوه گر می شود و ضخامت چوب های رنگی و سایر موارد به کار گرفته شده از 2 تا 4 میلیمتر به 5 تا 6 میلیمتر افزایش می یابد.

مشبک کاری چوب

مشبک به معنی شبکه شبکه است و در هنرهای مرتبط با چوب  فلز مثل فیروزه کوبیی جایگاه ویژه ای دارد. در مشبک کاری چوب ، پس از اجرای طرح و نقش مورد نظر روی چوب، قسمت های منفی را با ابزاری مثل مغار بریده و خارج می کنند تا طرح اصلی به صورت مشبک بر جای ماند.

محصولات مشبک کاری چوب بسیار متنوعی  بوده و شامل انواع سینی، شکلات خوری، قنددان، جاسیگاری، ظروف مخصوص میوه، کاسه و بشقاب، قلمدان، صفحه ی شطرنج و غیره می شود.

گاه این هنر با هنرهای دیگری مثل معرق و منبت کاری ادغام می شود تا محصولاتی با زیبایی دوبرابر تولید شوند.

سفالگری

سفالگری یکی از قدیمی ترین هنرهای ایرانی است که امروزه در اصفهان بسیار رواج دارد. محصولات سفالی و سرامیکی به صورت لعاب دار و یا بدون لعاب هستند.

سفالگری یکی از هنرهای اصیل ایرانیان است که پیشینه ی آن به عهد باستان بر می گردد و از نیاکان‌ مان به ما رسیده است. اولین ظروف کشف شده ساخته‌ دست انسان، ظروف غذاخوری سفالی هستند.

این ظروف از ترکیب آب با خاک ساخته می‌ شدند. باستان شناسان معروفی مثل گریشمن نمونه ای از  این ظروف سفالی را در بسیاری از مکان های تاریخی مختلف مانند تپه‌ های سیلک یا زیگورات چغازنبیل کشف کرده اند.

با گذشت زمان، چرخ سفالگری ابداع شد و هنر سفالگری حرفه‌ ای ‌تر شد و به هنری اصیل  تبدیل گشت.

ظروف سرامیکی  و سفالی ظروفی هستند که به‌ طور کامل از خاک رس ساخته می‌ شوند و دلیل استفاده از خاک رس چسبندگی بسیار بالای آن است.

ظروف سفالی  از شکل دادن، خشک ‌کردن، حرارت دادن در کوره‌ ها و درنهایت لعاب زدن سرامیک خاک رس به دست می ‌آیند. و انتخاب خوبی برای طبخ غذا هستند.

کاربرد اصلی ظروف سفالی در گذشته، خنک نگه داشتن آب بوده است اما امروزه ظروف سفالی بسیار زیبایی با رنگ و طرح های متنوع به عنوان ظرف تزئینی در دکوراسیون تولید می شوند.

اصیل ترین نمونه های کشف شده ظروف سفالی تزئینات سیاه و قهوه ای داشته اند اما به مرور از سایر رنگ ها مثل آبی، سبز و قرمز برای تزئین استفاده شده است.

ظروف سفالی تنوع بالایی دارند و شامل مواردی مثل زیرگلدان، ماگ، شیرینی خوری، گلدان، قلک، بشقاب، کاسه، دیوارکوب، فنجان، لیوان و غیره هستند که هم جنبه تزئینی دارند و هم برای مواد غذایی استفاده می شوند.

علاوه بر این ظروف سفالی قیمت بسیار مناسبی در مقایسه با سایر ظروف تزئینی دارند و گزینه ای بسیار مقرون به صرفه برای هدیه دادن هستند که در عین حال دوام بالایی داشته و ماندگار هستند.

 صنایع دستی اصفهان اینستاگرام