بدون دسته بندی
فرش دستبافت اصفهان
فروردین
فرش دستبافت اصفهان
تاریخچه پیدایش و تولید فرش دستبافت به ایران بر می گردد و فرش دستبافت ایرانی از زمان های بسیار دور در کل دنیا معروف و برتر بوده است. اثبات این موضوع قدیمی ترین قالی کشف شده در جهان یعنیقالی پازیریک است. ( فرش دستبافت اصفهان کلاسیک شاه عباسی اسلیمی اقتباسی افشان واگیره ای بندی بته جقه درختی-شکارگاهی ترکمن گل فرنگ خشتی گلدانی ظل السلطان حاج خانومی ستونی ماهی درهم محرابی قندیلی محرمات هندسی ایلی و عشایری )
این قالی که نقوش اصیل هخامنشی دارد در گور یخ زدهٔ یکی از فرمانروایان سکایی در دره پازیریک در ۸۰ کیلومتری مغولستان پیدا شده است.
گزنفون تاریخ نگار یونانی در کتاب سیرت کوروش می نویسد: ایرانیان برای این که بسترشان نرم باشد قالیچه زیر بستر خود پهن می کنند.
از دیگر فرش های معروف ایرانی، فرش بهارستان در کاخ تیسفون است که متعلق به دوره ساسانی بوده و به خاطر شکوهش بازتاب گسترده ای در ادبیات اسلامی داشته است.
فرش دستبافت کلاسیک
بافت فرش کلاسیک ایرانی در دوره ی صفویه آغاز شد و در شهرهایی مثل تبریز، اصفهان، کاشان، مشهد، کرمان، جوشقان، یزد، استرآباد، هرات، شیروان، قره باغ و گیلان توسعه پیدا کرد. از آن زمان استفاده از طرح های ترنج در وسط قالی و لچک ها رایج شد.
تولید فرش دستبافت ایران آنقدر رونق گرفت که درزمان فتحعلی شاه صادرات فرش ایرانی آغاز و بعد از آن به دست ناصرالدین شاه وسعت گرفت و ایران تبدیل به بزرگ ترین صادر کنندهٔ فرش دستباف در جهان شد.
طرح های فرش دستبافت ایرانی
- طرح های آثارباستانی و ابنیه اسلامی
این طرح ها از نقوش و اشکال تزیینی بناها، عمارت ها و کاشیکاری های آن ها گرفته شده اند. البته طراحان فرش دستبافت در برخی از نقوش این بناها تغییراتی انجام داده اما ساختار و تشابه اصلی طرح فرش با طرح اصلی بنا کاملاً حفظ گردیده است.
معروف ترین این طرح ها عبارتند از:
گنبد مسجد شیخ لطف الله اصفهان، مسجد امام اصفهان، تخت جمشید شیراز، طاق بستان، مسجد جامع اصفهان و غیره.
- طرح های شاه عباسی
در تمامی طرح های شاه عباسی گل معروف شاه عباسی استفاده شده است که پایه و اساس این طرح است. گل های شاه عباسی در ترکیب با بندهای ختایی و گاه تلفیقی با اسلیمی ها، انواع مختلفی از نقوش فرش را ایجاد می کنند.
انواع طرح های شاه عباسی عبارتند از:
شاه عباسی لچک ترنج، شاه عباسی افشان، شاه عباسی درختی، شاه عباسی شیخ صفی، شاه عباسی جانوری، شاه عباسی هفت رنگ و…
- طرح های اسلیمی
در این طرح ها، فرم اصلی بر پایه گردش منظم و نقوش اسلیمی است. طرح های اسلیمی دارای انواع و اشکال مختلفی هستند که خود مورد طبقه بندی قرار می گیرد. از معروف ترین طرح های اسلیمی، طرح دهان اژدها است.
انواع دیگر طرح های اسلیمی عبارتند از:
اسلیمی بندی، اسلیمی افشان، اسلیمی کهکشانی، اسلیمی لچک و ترنج و…
طرح های اسلیمی تنوع زیادی دارند و معمولاً در بیشتر قالب ها این طرح تکرار می گردد، اما در بعضی فرش ها این طرح مسلط است.
- طرح های اقتباسی
اغلب طرح های اقتباسی شباهت زیادی به طرح های فرش مناطق مرزی ایران و کشورهای همسایه دارد که ایرانیان با استفاده از هوش و ذکاوت خود تغییراتی در آن به وجود آورده اند و به همین دلیل به طرح های اقتباسی معروف اند.
نمونه طرح های اقتباسی، طرح های معروف به قفقازی و طرح های اقتباسی گوبلنی هستند.
- طرح های افشان
در اکثر طرح ها، اشکال و اجزا تشکیل دهنده بیشتر به صورت پیوسته و بدون انقطاع ترسیم می شوند در حالی که در طرح افشان اجزاء تشکیل دهنده طرح به صورت پراکنده و جدا از هم ولی با فاصله منظم از یکدیگر طراحی می گردند.
در طرح افشان، همهٔ بند و گل و برگ ها در متن فرش به صورت افشان و پراکنده بوده و هیچ کدام از گل و برگ ها دارای قرینه نمی باشند. معروف ترین این طرح ها عبارتند از:
افشان دست گل، افشان شاخه پیچ، افشان اسلیمی، افشان شاه عباسی و گل‌فرنگ.
- طرح های واگیره ای (بندی)
این طرح در سرتاسر فرش هم از جهت طول و هم از جهت عرض به قطعات منظم تقسیم شده است. طرح های بندی اسلیمی، بندی خشتی، بندی ترنج دار، بندی شیر و شکری، بندی شاخه گوزنی، بندی دسته گلی، بندی میناخانی یا ورامین معروف ترین این طرح ها هستند.
- طرح های بته ای (بته جقه)
طرح بته ای از جمله طرح های معروف و پر طرفدار در طرح فرش دستبافت است که علاوه بر ایران در هندوستان نیز رونق دارد. اندازهٔ بته ها متفاوت است، گاهی مواقع به قدری بزرگ است که چند بته برای کل فرش کافی است.
ولی در بیشتر موارد، طرح های بته با اندازه های کوچک در ردیف های موازی در متن فرش یا در حاشیهٔ قالی بافته می شوند و به سبک شکسته و یا به سبک منحنی ترسیم می گردند. طرح های بته ای در فرش همدان، سنندج، کاشان، سرآبند و قم دیده می شوند.
معروف ترین طرح های بته ای عبارتند از:
بته جقه یا مادر بچه، بته ترمه، بته سرآبندی، بته افشار، بته قلمکار اصفهان، بته کردستانی یا هشت پر، بته خراسان و بته میری.
- طرح درختی-شکارگاهی
عناصر اصلی در طرح درختی،. اشکال درختان و شاخ و برگ و بوته ها است. اکثرا در قسمت میانی طرح، شاخ و برگ درختان، حضور پرندگان و در قسمت پایین طرح حیوانات وحشی در حال چرا و استراحت دیده می شود.
به این گونه طرح ها، طرح درختی حیوان دار گویند. اگر در طرح، شکارچیان در حال صید باشند به طرح درختی شکارگاه مرسوم می گردد.
زمانی که قسمت میانهٔ فرش دارای طرح برکهٔ آب با رنگ فیروزه ای باشد، طرح را درختی سبزی کاری یا آب نما می گویند. این طرح در بین بافندگان کاشان، اصفهان، تبریز، قم و تهران طرفدار زیادی دارد.
طرح درخت ردرا بسیاری از کشورهای اروپایی طرفدرا دارد و آن را نشانهٔ تداوم عمر و خوشبختی و سعادت می دانند.
- طرح های ترکمن
طرح های ترکمن شامل نقوش هندسی هستند و به صورت ذهنی بافته می شوند. معروف ترین طرح های ترکمن در ایران عبارتند از:
غزال گز، قاشقی، آخال، چهار فصلو یموت.
- طرح های شکارگاهی
نمایش صحنه های شکار و شکارگاه، بنیاد اصلی طرح های شکارگاهی است. به نحوی که در قسمت های مختلف طرح، یک سوار کار با وسیله ای همانند تیر و کمان یا نیزه در حال شکار آهو یا سایر جانوران است.
این فرش ذهنی بافت است یعنی کاملاً ذهنی بافته شده است اما به نظر می رسد که بافنده قصد داشته طرح شکار گاهی را در طرح فرش اجرا کند.
- طرح های گل فرنگ
کلیه طرح های گل فرنگ شامل گل های رنگارنگ چند پر، گلدان های فرنگی و گل های طبیعی به ویژه گل رز با رنگ های بسیار روشن نظیر زرد، آبی و سرخ هستند. انواع طرح های گل فرنگ عبارتند از:
گل فرنگ بیجار، گل فرنگ دسته گلی، گل فرنگ دسته گلی، گل فرنگ گل و بلبل، لچک و ترنج گل فرنگ، افشان گل فرنگ گل‌فرنگ مستوفی و….
- طرح های قابی (خشتی)
در طرح های قابی، متن فرش با اشکال هندسی، مربع و لوزی، شبکه بندی شده و در داخل هر یک از این خانه ها نقش هایی مثل گلدان گل، بته، شاخهٔ گل، درختانی مانند سرو و بید، پرندگان و … به طور جداگانه ترسیم می گردند.
در این طرح، هر خانه از لحاظ شکل و محتوا با خانهٔ مجاور تفاوت دارد. این طرح ها، قاب قابی یا قاب خشتی نامیده می شود. در این طرح، متن قالی چند ضلعی های منظم و غیر منظم دارد. از معروف ترین این طرح ها، می توان به قاب قرآنی، قاب بختیاری، قاب تصویری، قاب اسلیمی و … اشاره کرد.
- طرح های گلدانی
در طرح های گلدانی، گلدانی تزئین شده با شاخه های گل، عنصر اصلی و غالب دراین طرح است. در طرح گلدانی، اندازه ها بعضی مواقع بزرگ و واحد و گاهی کوچک با ردیف هایی موازی هستند که تمامی فرش را پوشش می دهد.
انواع طرح های گلدانی عبارتند از:
گلدانی محرابی، گلدانی ظل السلطان (گل و بلبل)، گلدان حاج خانومی، گلدانی ستونی و گلدان تکراری. این طرح در بین بافندگان شهرهای قم، تبریز، کاشان، آباده و کردستان مورد توجه است.
- طرح ماهی درهم
طرح ماهی درهم، طرحی اصیل، بسیار زیبا و کنایه دار است. درون مایه تشکیل دهندهٔ آن نقش ماهی را به یاد می آورد. این طرحی از شرق ایران منشا گرفته است و به مرور گسترش یافته و بیشتر در خراسان، کردستان و اراک بافته می شود.
انواع طرح های ماهی در هم عبارتند از:
ماهی هراتی، ماهی فراهان، ماهی زنبوری، ماهی کردستان و زیره ماهی.
- طرح های محرابی
نقش اصلی در این نوع طرح، محراب است. محراب مکانی در مساجد است که و امام جماعت در آن نماز می خواند. در این طرح ها معمولاً محراب با تزییناتی از قبیل قندیل، گلدان و حتی درختچه های کوچک پوشانده می شود.
در بعضی از طرح های محرابی،ه دو طرف محراب را با ستون های بزرگی که سقف محراب بر روی آن قرار دارد نشان می دهند.
انواع طرح های محرابی عبارتند از:
محرابی قندیلی، محرابی گلدانی و محرابی درختی.
- طرح های محرمات
طرح محرمات از قذیمی ترین طرح های فرش دستبافت است. در این طرح، نقش راه راه و نواری ردر سراسر طول فرش بافته می شود و بافنده هر نوار را با نقش و یا رنگ مزین می کند و آن نقش و رنگ در طول قالی تکرار می شود.
در داخل این نوار ها، نگاره هایی مثل بته جقه، انواع اسلیمی یا ختایی و گل و برگ های دیگر بافته می شود. در واقع متن فرش به صورت راه راه می باشد .محرمات بته جقه ای معروف ترین این طرح ها است.
- طرح های هندسی
در این نوع طرح، تمامی نقوش از اشکال هندسی است که با استفاده از خط های زاویه دار بافته می شوند مانند: هندسی کف ساده، هندسی جوشقان، هندسی خاتم شیراز، هندسی لچک و ترنج و هندسی قابی.
- طرح های ایلی و عشایری
این طرح ها عموماً توسط عشایر ایران بافته می شوند و اغلب نگاره ها و تزیینات طرح برگرفته از ذهن قالیبافان است. قرینگی در طرح معنایی ندارد. سادگی و عدم قرینه کاری نقوش از عوامل اصلی زیبایی طرح های این گروه است.
طبقه بندی فرش ها از لحاظ تعداد گره در واحد سطح:
۱-فرش های درشت بافت: ۳۶۰ تا ۵۰۰ گره در دسی متر مربع.
۲-فرش های نیمه درشت بافت: ۵۰۰ تا ۱۰۰۰ گره در دسی متر مربع.
۳-فرش های با بافت متوسط: ۱۰۰۰۰ تا ۲۰۰۰ گره در دسی متر مربع.
۴-فرش های نیمه ظریف: ۲۰۰۰ تا ۳۲۵۰ گره در دسی متر مربع.
۵-فرش های ظریف: ۳۲۵۰ تا ۵۰۰۰ گره در دسی متر مربع.
۶-فرش های فوق العاده ظریف: ۵۰۰۰ تا ۱۰۰۰۰ گره در دسی متر مربع.
۷-فرش های استثنایی با ریشه ابریشم: بیش از ۱۰۰۰۰ گره در دسی متر مربع.
